Domin ne’e hanesan gravitasaun, bainhira besik nia energia] boot, bainhira nia dook ninia energia kiik. Teori Newton konaba garavitasaun ne’e hanesan mos Domin ne’ebe mak ita hala’o durante tinan 8 nia laran. Bainhira ha’u sei besik iha O nia sorin, O nia domin mai ha’u boot no klean tebes, bainhira ha’u dok hosi O nia sorin, O nia domin mai ha’u komesa menus, ikus mai O fahe O nia domin ba ema seluk.
Hau
sei lembra uluk hau sei iha ema nia rai, it rua hirus malu tan deit kolega ida
nia hahalok. Iha momentu neba O nia hanoin deit mak sei klot,
O la fiar an no nungka iha fiar mai ha’u, O nia fiar mai ha’u mos komesa menus,
to’o ikus komunikasaun entre ita nain rua mos lakon, to’o hau fila fali mai
Timor-Leste. Momento ha’u fila permeiro, hau hasoru nia iha
ai-mutin ne'emos laos hau nia hakarak, no ha'u la iha planu atu hasoru nia,
tamba hau nunka iha intensaun atu halo O nia laran moras. Iha momento neba ha’u
ba halimar iha kolega nia kos, kebetulan sira mos kos besik malu, antau ami koalia
hanesan kolega bai-bain. Maibe lia anin ne'ebe mosu halo buat hotu sai
nakfilas. O komesa fiar liu ba lia anin, nungka fo tempo ba hau atu halo
klarifikasaun, O hirus ha'u no nega hau hanesan ema ne'ebe O nungka
kunhese iha O nia moris, Maske nune'e hau tenta nafatin atu hadi'a buat hotu
ne'ebe akontese, hau deside tuir O to’o iha Dato-Tolu, maibe o la liga ha'u, no
la koalia ho ha'u. Ha'u buka tuir informasaun iha kolega sira seluk, afinal O
loke ona odamatan domin foun no fahe ona O nia domin ba ema seluk. Husik ba,
buat hotu ha'u simu hanesan mehi ida iha hau nia etapa moris. Ha’u simu buat
hotu ho laran haksolok. Tamba ha'u mos hatene katak la iha domin ida ne'ebe mak
mos no nunka hasoru problema, domin sempre nakonu ho problema no konsekuensia.
Liu hosi karta ida ne'e mos hau hakarak lembrak fila fali historia domin ne'ebe mak ita kuda durante tinan ualu nia laran. Historia domin ne’e mosu lolos bainhira ita sei tur iha kadeira Escola Primaria Dato-Tolu. Ha’u sei lembra, uluk ita sei iha Eskola Primariat, ita sempre la'o hamutuk, ba Eskola sempre hein malu, fila hosi eskola sempre hein malu. Hau sei lembra uluk itrua pernah hananu kantika hamutuk iha eskola Primaria Dato-Tolub. No se karik, O sei lembra, Loron ne’e, loron premeiru ha’u senti sinal domin mosu iha hau nia fuan. Como tamba iha momentu ne'eba hau seidauk hatene sa ida mak domin, sentimentu konaba domin ne’e ha’u subar metin iha hau nia fuan to’o ha’u sai mane special ida iha O nia moris. Ha’u estuda domin hosi O. Buat barak ma ha’u studa hosi O, barak tebes, to’0 ha’u konta mos la bele, buat at ho diak ha’u studa hotu hosi O. O nia at ha’u uza hodi halo sai referensia ida ba ha’u atu hadia ha’u nia hahalok at hodi sai ba diak. O nia diak ha’u uza hodi hadia ha’u nia hahalok diak, hosi diak ba diak liu tan. O feto permeiro ne'ebe hanorin ha’u hatene saida mak domin. Durante tinan ualu ita hala'o domin, ha'u hatene domin nia at ho diak hosi O. Hosi O ha’u hatene hadomi malu, Hosi O ha’u hatene hadomi Ema seluk, Hosi O ha’u hatene hadomi hau nia an.
Uluk, domin ne'e perfeitu tebes. ita hatudu ba ema hotu no ita iha mehi atu hatudu ita nia domin ba mundo maibe la konsege tamba ita lakon fiar ba malu iha dalan klaran. Ha’u sei lembra O nia liafuan dehan at ka diak, susar ka terus, maske familia sira la aseita ho ita nia domin, itrua tenke moris hamutuk to'o Nai Maromak bolu ita. O mos pernah dehan ba hau katak bainhira mehi ne'e la sai duni realidade mak O sei habadak O nia moris. O pernah promete mai ha’u atu hein nafatin hau durante ha’u iha ema nia rai to’o ha’u fila mai. Barak tebes O nia promete mai ha’u ne’ebe la sai realidade. Maske nune’e, ha’u sei la fo sala ba O, hau mos lakoi atu fo sala ba malu. Entre ita nain rua la iha ida mak salah, so situasaun deit mak complicado, situasaun halo ita muda ita nia hanoin to’o halo ita lakon fiar ba malu, no hanoin atu loke odamatan domin foun ba ema seluk.
Agora O moris diak ona, moris kontenti liu fali uluk O sei hamutuk ho ha'u. Ha’u nunka hanoin domin ne'e atu sai hanesan ne’e maske tasi haketak ita, mais ha’u rai nafatin O nia domin nebe mak O fo mai hau. Hau laran metin tebes ba O, tamba O nia promete no O nia jura mai hau barak tebes. O jura mai he dehan Sa 1da deit mak akontese, O sei hein nafatin hau,, liafuan ne ha’u sempre rona hosi O nia ibun, dala ikus liu mak O promte no jura mai ha’u iha Fronteira Mota Masin uluk O antar ha’u ba Indonesia. O nia domin ne’e hau rai no kuidado nafatin deste uluk to’o agora. Ohin ha’u fo fila fali O nia simbolu (Kalung Corasaun) domin nebe mak O fo hau iha Leogore antes hau ba Indonesia. O nia kalung ne’e ha’u fo fali ba O ho signal katak Ha’u entrega fali ba O nia domin ne’ebe O fo mai hau durante tinan ualu nia laran. Ho dalan ida ne’e ha’u spera katak komesa ohin ba oin bele hamenus todan ne’ebe mak O fo mai ha’u no todan ne’ebe mak ha’u fo ba O. Amin.
Ikus liu, ha’u husu deskulpa barak, karik durante ha'u tuir O, ha'u hatudu hahalok at ba O. Deskulpa ba ha'u nia sala hotu nebe mak ha’u halo ba O. Ha’u husu mos ba O, favor boot ida, keta nega ema ne’ebe kuidadu O nia isin lolon ho diak, ema ne’ebe mak hadomi O ho laran mos, nunka iha intensaun at atu straga O nia vida/isin lolon. Maske O hetan diak, karik aban bainrua problema hanesan, mosu ba O, ha’u husu ba O, keta nega ema nia sacrificio. Bele nega nia domin, bele nega nia nain, bele odio nia, bele trata nia, maibe keta nega nia sacrificio tomak ne'ebe nia halo ba O durante imi nainrua hala'o domin. Dala ida tan, ha'u husu deskulpa barak. Ba O nia tempu atu le hau nia lia tatoli ida ne’e hau hatoo Obrigadu wain.
Dili, Aimutin, 02 August 2015/ 01.45
OTl
Julius Dos Santos
